ඉහළ යන ගෝලීය උෂ්ණත්වය පාලනය කිරීම සඳහා “හදිසි ගිවිසුමක්” ලබා දෙන ලෙස දේශගුණික විපර්යාසයන්ට ගොදුරු වීමේ වැඩි අවදානමක් ඇති රටවල් ඉල්ලා සිටී.
මෙම කණ්ඩායමට අවශ්‍ය වන්නේ ග්ලාස්ගෝ හි පැවැත්වීමට නියමිත COP26 රැස්වීමේදී “දේශගුණික ව්‍යසනය” වළක්වා ගැනීම සඳහා සියළුම රටවල් රැඩිකල් පියවරයන්ට එකඟ වීමයි.
නියෝජිතයින් සඳහා එන්නත් ලබා දීමේ ගැටලු ඇති බව පවසමින් රැස්වීම කල් දමන ලෙස උද්ඝෝෂකයින් ඉල්ලා සිටී. දේශගුණික අවදානමට ලක්විය හැකි සංසදය (Climate Vulnerable Forum – CVF) මෙම අවස්ථාව ඉතා වැදගත් බවත් තව දුරටත් බලා සිටිය නොහැකි බවත් පවසයි.
බිලියන 1.2 ක පමණ ජනතාවක් නියෝජනය කරන දේශගුණික අවදානමට ලක්විය හැකි සංසදය හෙවත් CVF සමන්විත වන්නේ අප්‍රිකාව, ආසියාව, කැරිබියන්, ලතින් ඇමරිකාව සහ පැසිෆික් කලාපයේ රටවල් වලිනි.
මෙම සියවසේදී ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සෙල්සියස් අංශක 1.5 දක්වා පවත්වා ගැනීමේ අදහස පිළිගැනීමට සෙසු ලෝකය තල්ලු කිරීමේ දී මෙම කණ්ඩායම ප්‍රධාන වී ඇත.
මෙය 2015 පැරිස් ගිවිසුමට ඇතුළත් කරන ලදි.
දේශගුණික විපර්යාස පිළිබද අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලයේ මෑත කාලීන පර්යේෂණවලින් පෙනී යන්නේ දැනට පවතින කාබන් විමෝචන අනුපාතය යටතේ දශකයකටත් අඩු කාලයකදී සෙල්සියස් අංශක 1.5ක සීමාව පසු කරන බවයි.
දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ තීරණාත්මක හමුව වන COP26 සමුළුව සඳහා ගෝලීය නායකයින් තවත් මාස දෙකකින් ස්කොට්ලන්තයේ ග්ලාස්ගෝ වෙත රැස් වීමට නියමිතය.
ග්ලාස්ගෝ රැස්වීමට පෙර, CVF විසින් ලෝකය ආරක්ෂිතව තබා ගැනීමට සහ වඩාත් අවදානමට ලක්විය හැකි රටවල් ආරක්ෂා කර ගැනීමට සමුළුව විසින් ලබා දිය යුතු දේ පිළිබඳ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයක් නිකුත් කර තිබේ.
එන්නත් බෙදා හැරීම අසමාන බවත් දුප්පත් රටවල නියෝජිතයින් එක්සත් රාජධානියට පැමිණෙන විට නිරෝධායන හෝටල් සඳහා විශාල බිල් ගෙවීමට සිදු වන බවත් පවසමින් පරිසර කණ්ඩායම් රැස්වීම කල් දැමීමට යෝජනා කරති.
කෙසේ වෙතත්, CVF සාමාජික රටවල් අවධාරණය කරන්නේ රැස්වීම පෞද්ගලිකව ඉදිරියට ගෙන යා යුතු අතර, සහභාගී වීම සහතික කිරීම සඳහා සහයෝගය සහ “පහසු ප්‍රවේශය” ලබා දෙන ලෙසයි.
එක්සත් රාජධානියේ රජය මෙම ඉල්ලීම් වලට ප්‍රතිචාර දක්වා ඇත්තේ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටක ඕනෑම නියෝජිතයෙකුගේ, නිරීක්‍ෂකයෙකුගේ හෝ මාධ්‍යවේදීන්ගේ නිරෝධායන හෝටල් වියදම් ගෙවීමට එකඟ වීමෙනි.
අවදානමට ලක්විය හැකි කණ්ඩායම පවසන්නේ දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ ප්‍රගතිය ඇණහිට ඇති අතර COP26 “දේශගුණික හදිසි ගිවිසුමක් – climate emergency pact” ලෙස හැඳින්වෙන පරිදි ඉදිරියට යා යුතු බවයි.
මෙම වසරේ සිට සෑම වසරකම (2025 දක්වා) නව දේශගුණික සැලැස්මක් ඉදිරිපත් කිරීම මෙයින් අදහස් වේ. මේ වන විට පැරිස් ගිවිසුමට අත්සන් කරන්නන් බැඳී සිටින්නේ සෑම වසර පහකට වරක් නව සැලසුම් ඉදිරිපත් කිරීමට පමණි.
අවදානමට ලක්විය හැකි ජාතීන් පවසන්නේ 2020-24 කාලය තුළ වසරකට ඩොලර් බිලියන 100ක දේශගුණික ප්‍රදානයන් ලබා දෙමින් ධනවත් රටවල් සිය යුතුකම් ඉටු කළ යුතු බවයි.
CVF ජාතීන්ට අවශ්‍ය වන්නේ මෙම මුදල් කාබන් කැපීම සහ ඉහළ යන උෂ්ණත්වය නිසා ඇති වන තර්ජනයට අනුවර්තනය වීමට උපකාර කිරීම පිණිස අදාළ රටවල් අතර මෙම මුදල් 50-50 අතර ප්‍රමාණයකට බෙදීමයි.
පැරිස් සම්මුතිය කෙරෙහි විශ්වාසය තහවුරු කර ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය බව පවසමින් සාකච්ඡාවල මෙම අංගයේ පූර්ණ වගකීම බ්‍රිතාන්‍යය විසින් භාර ගත යුතු බව එම රටවල අදහසය.
වඩාත් අවදානමට ලක්විය හැකි ජාතීන්ට දියුණුව දැකීමට අවශ්‍ය සෙසු අංශ අතර දේශගුණය සඳහා ණය හුවමාරුව (debt-for-climate swaps) පිළිබඳ ප්‍රශ්නය ද තිබේ.
ලොව දුප්පත්ම රටවල් විශාල ණය බරක් දරන අතර, ඒවා තවදුරටත් උග්‍ර කර ඇත්තේ කොවිඩ් -19 වසංගතය නිසා මූල්‍ය අර්බුදය තවදුරටත් දුරදිග ගොස් ඇති බැවිනි.
දේශගුණික ණයක් සඳහා වූ හුවමාරුවකදී, පුනර්ජනනීය බලශක්තිය සඳහා අරමුදල් සැපයීම හෝ සොබාදහම සඳහා වැඩි ආරක්ෂාවක් ලබා දීම සඳහා ණය සේවා ගෙවීම් යොමු කිරීමෙන් රටකට ජාත්‍යන්තර ණය හිමියන්ට ගෙවිය යුතු ණය අඩු කළ හැකිය.
එවැනි ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමක් මෑතකදී බෙලීස් රාජ්‍ය විසින් නිවේදනය කරන ලද අතර එමඟින් ණය මුදල් දැන් සමුද්‍ර සංරක්‍ෂණ ව්‍යාපෘති සඳහා ආධාර කිරීමට යයි.
එක්සත් රාජධානියේ ඉහළ පෙළේ දේශගුණික ක්‍රියාකාරිකයෙකු වන නයිජල් ටොපිං පැවසුවේ “අවදානමට ලක්විය හැකි රටවලට අද්විතීය අවශ්‍යතා ඇති අතර ඒවා විසඳීම සඳහා රාජ්‍ය-පෞද්ගලික සහයෝගීතාව ප්‍රධාන වනු ඇති බව‘යි.
බී.බී.සී වාර්තාවක් ඇසුරිනි.