එක්සත් ජාතීන්ගේ පර්යේෂකයින් දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ සිය ශක්තිමත්ම ප්‍රකාශය ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට සූදානම් වේ. ඉදිරි දශක කිහිපය තුළ ලෝකයේ සාගර, අයිස් තට්ටු සහ ගොඩබිම් වල සැලකිය යුතු වෙනස්කම් මෙම වාර්තාවෙන් විස්තර කෙරේ.
ලබන සඳුදා (09) ප්‍රකාශයට පත් කිරීමට නියමිතව ඇති වාර්තාව අන්තර් රාජ්‍ය දේශගුණික විපර්යාස මණ්ඩලය (Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). විසින් සම්පාදනය කර ඇත.
2013 න් පසු ගෝලීය උණුසුම පිළිබඳ ඔවුන්ගේ පළමු ගෝලීය තක්සේරුව එය වනු ඇත. අනාගත ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් සඳහා වන සාරාංශය ලබන නොවැම්බර් මාසයේදී ගෝලීය නායකයින් හමුවන විට ප්‍රධාන ලේඛනයක් වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ. ලෝක නායකයින් ලබන නොවැම්බර් මස එංගලන්තයේ ග්ලාස්ගෝහි COP26 නමින් හැඳින්වෙන දේශගුණික සමුළුවක් සඳහා රැස්වීමට නියමිතය.
විද්‍යාඥයින් සහ රාජ්‍ය 195 ක නියෝජිතයින් අතර සති දෙකක අතථ්‍ය සාකච්ඡාවලින් පසු IPCC විසින් දේශගුණික විපර්යාස සඳහා හේතු, බලපෑම් සහ විසඳුම් පිළිබඳ ත්‍රිත්ව තක්සේරුවක පළමු කොටස ආරම්භ කරයි.
IPCC අනෙකුත් විද්‍යා ආයතන වලට වඩා වෙනස් කරන්නේ මෙහි රජයේ නිලධාරීන් සිටීම හේතුවෙනි. රජයන් සමඟ එකඟතාවයෙන් වාර්තාව අනුමත කිරීමෙන් පසුව ඔවුන් එහි ඵලදායී ලෙස හිමිකාරිත්වය ලබා ගනී.
භෞතික විද්‍යාව සම්බන්ධව ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින් සඳහා පිටු 40 ක කෙටි සාරාංශයක් සඳුදා නිකුත් කෙරේ.
එය කෙටි විය හැකි නමුත් නව වාර්තාව මඟින් විශාල බලපෑමක් සිදු කරනු ඇතැයි බලාපොරොත්තු වේ.
සම්බන්ධීකරණයට නායකත්වය දෙන නෙදර්ලන්තයේ අයින්ඩ්හොවන් තාක්‍ෂණ විශ්ව විද්‍යාලයේ (Eindhoven University of Technology in the Netherlands) ආචාර්ය හෙලීන් ද කොනින්ක් (Dr Heleen de Coninck) පැවසුවේ “දේශගුණික විපර්යාස සිදුවෙමින් පවතින ආකාරය සහ මාස ගණනාවකටත් වැඩි කාලයක් ගත වූ විටත්, එය ඇත්තෙන්ම අප දෙස බලා සිටින බවත් අපි දුටුවෙමු. එයින් පෙන්නුම් කරන්නේ එහි බලපෑම කෙබඳුද යන්න සහ මෙය ආරම්භය පමණයි. එබැවින් මෙම වාර්තාවෙන් විද්‍යාත්මක තත්ත්‍වයේ විශාල වර්ධනය කුමක්දැයි අපි සිතනවා, අපි කුමන උෂ්ණත්ව වැඩි වීමක් බලනවාද ? භෞතික බලපෑම් මොනවාද? අප සොයා බලනවා‘‘
එසේනම් එළඹෙන වාර්තාවෙන් අපට බලාපොරොත්තු විය හැක්කේ කුමක්ද?
බොහෝ නිරීක්‍ෂකයින්ට අනුව, පසුගිය වසර කිහිපය තුළ විද්‍යාවේ සැලකිය යුතු දියුණුවක් දක්නට ඇත.
“අපේ ආකෘති යහපත් වී ඇත, අපට භෞතික විද්‍යාව සහ රසායන විද්‍යාව සහ ජීව විද්‍යාව පිළිබඳ මනා අවබෝධයක් තිබෙනවා. එම නිසා ඔවුන්ට වඩා අනාගත උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් සහ වර්ෂාපතන වෙනස්කම් වඩා හොඳින් අනුකරණය කර ප්‍රක්ෂේපණය කිරීමට හැකියි” යැයි ආචාර්ය ස්ටීවන් කොර්නේලියස් පැවසීය.
“තවත් වෙනසක් නම් පසුගිය වසර කිහිපය තුළදී ආරෝපණ විද්‍යාවන් (attribution sciences) විශාල ලෙස ඉහළ ගොස් තිබීමයි. දේශගුණික විපර්යාස සහ ආන්තික කාලගුණික සිදුවීම් අතර අපට වැඩි සම්බන්ධතාවක් ඇති කළ හැකියි”
උෂ්ණත්ව ප්‍රක්ෂේපණ පිළිබඳ යාවත්කාලීන කිරීම් මෙන්ම දේශගුණික අර්බුදය නිර්මාණය කිරීමේදී මානව වර්ගයාගේ කාර්යභාරය පිළිබඳ ප්‍රශ්නය කෙරෙහි දැඩි අවධානයක් යොමු වනු ඇත.
2013 දී අවසන් වාර්තාවේ IPCC විසින් 1950 ගණන්වල සිට ගෝලීය උණුසුම ඉහළ යාමට ප්‍රධාන හේතුව මිනිසා‘ බව පැවසීය.
අපේ සාගර, වායුගෝලය සහ අනෙකුත් අංශ කෙරෙහි මිනිසා කෙතරම් බලපෑමක් කරනවාද යන්න මෙවර IPCC මඟින් විස්තර කරනු ඇතැයි අපේක්ෂා කෙරේ.
මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම වැදගත්ම ප්‍රශ්නයකි. මෙය බොහෝ කලකට පෙර IPCC යට මතභේදයට තුඩු දුන් කරුණක් වූ අතර ඔවුන්ගේ කලින් තිබූ අනාවැකි සමහර විද්‍යාඥයින් විසින් ගතානුගතික ලෙස හෙළා දකින ලදී.
ලන්ඩනයේ යූසීඑල් හි මහාචාර්ය ආතර් පීටර්සන් පැවසුවේ “අතීතයේදී ඔවුන් මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාම සඳහා පිළිගත හැකි ඉහළ සීමාවක් දීමට මැලි වූ අතර අවසානයේදී එය සිදුවනු ඇතැයි අපි බලාපොරොත්තු වෙමු”
පසුගිය මාස කිහිපය තුළ දේශගුණික විපර්යාස සමඟ සම්බන්ධ වූ විනාශකාරී ලැව්ගිනි හා ගංවතුර මාලාවක් ලෝකය අත්විඳ ඇති හෙයින්, අධික කාලගුණික විපර්යාස හා උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ නව පරිච්ඡේදයක් ද වාර්තාවට ඇතුළත් වේ.
(IPCC යනු කුමක්ද? – දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය (Intergovernmental Panel on Climate Change) යනු දේශගුණ විපර්යාස පිළිබඳ විද්‍යාව තක්සේරු කිරීම සඳහා 1988 දී පිහිටුවන ලද එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානයකි. අයිපීසීසී විසින් ගෝලීය උණුසුම පිළිබඳ ප්‍රතිපත්ති සකස් කිරීම සඳහා භාවිතා කළ හැකි විද්‍යාත්මක තොරතුරු රජයන්ට ලබා දෙයි.
දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ එහි සවිස්තරාත්මක ඇගයීම් වාර්තා 1992 දී නිකුත් කරන ලදී. මෙම ලිපි මාලාවේ හයවන කොටස වෙළුම් හතරකට බෙදා ඇති අතර ඉන් පළමුවැන්න (දේශගුණික විපර්යාස පිටුපස ඇති භෞතික විද්‍යාව – covering the physical science behind climate change ) සඳුදා ප්‍රකාශයට පත් කෙරේ.)
මෙම වර්ධනය බොහෝ දෙනෙක් පිළිගෙන ඇත.
“අපේ ශීඝ්‍රයෙන් වෙනස් වන දේශගුණය හේතුවෙන් දැනටමත් වෙනස් වී ඇති ලෝකයක තියුණු යථාර්තය විද්‍යාත්මක සාක්ෂි තුළින් පෙන්නුම් කෙරෙන අතර COP26 හි හදිසි විමෝචන අඩු කිරීම් සහ අවශ්‍ය දේශගුණික මූල්‍ය ප්‍රමාණයන් ලබා දීමට සියලු ජාතීන් පෙලඹෙනු ඇතැයි මම බලාපොරොත්තු වෙමි,” මොහොමඩ් අද්ජෙයි සෝවා පැවසීය.
“දේශගුණික අර්බුදය මේ වන විටත් ඇති වී තිබෙන බව දැන ගැනීමට අපට අවශ්‍ය වන්නේ ජනේලයෙන් පිටත බලා සිටීම පමණි. හරිතාගාර වායු විමෝචනය සඳහා අවම වශයෙන් දායක වූ ඇක්රා වැනි නගර සහ ඝානාව වැනි ජාතීන් විශාලතම ප්‍රතිවිපාක අත්විඳිනු ඇත.”
වාර්තාවට අතිරේක ශක්තියක් ලබා දෙන එක් කරුණක් නම් එය එක් මාතෘකාවක් පිළිබඳ එක් විශේෂිත පර්යේෂණ පත්‍රිකාවක් පමණක් නොවීමයි. (එක් එක් අවධානය යොමු කළ යුතු අංශ පිළිබඳව සිදු කරන ලද සියළුම පර්යේෂණ සමාලෝචකයින් සලකා බලයි.)
කේම්බ්‍රිජ් විශ්ව විද්‍යාලයේ ආචාර්ය එමිලි ෂක්බර්ග් පැවසුවේ “සමහර විට එකගතාවයට අවධානය යොමු කිරීම ගැන IPCC විවේචනයට ලක් වන අතර එමඟින් ප්‍රකාශ දුර්වල කළ හැකි යැයි යෝජනා කෙරේ. නමුත් එය සාක්ෂි ගණනාවකින් යුත් සාරාංශයක් වීම ඇදහිය නොහැකි තරම් බලවත් වන අතර ඇදහිය නොහැකි තරම් ප්‍රයෝජනවත් වේ.”
නව සාරාංශයේ එක් ප්‍රධාන ප්‍රශ්නයක් වනුයේ 1.5C උෂ්ණත්ව ඉලක්කය ගැන ය. 2015 ප්‍රංශ අගනුවර වන පැරීසියේ පැවති දේශගුණික සමුළුව කාර්මික පූර්ව යුගයේ සිට ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම අංශක 1.5 නොඉක්මවීමට උත්සාහ කළේය.
තවද 2018 දී IPCC විසින් මෙම ඉලක්ක තබා ගැනීම පිළිබද විශේෂ වාර්තාවක් නිකුත් කරන ලදි.
එම වාර්තාවෙන් ඉතා පැහැදිලිව පෙන්නුම් කළේ 1.5C දක්වා උණුසුම් වීම සීමා කිරීමෙන් පැහැදිලි සහ පැහැදිලි ප්‍රතිලාභ ඇති බවත් පසුගිය වසර තුන තුළ එම ප්‍රතිලාභ වඩාත් පැහැදිලි වී ඇති බවත් එම අධ්‍යයනයේ ප්‍රධාන කතුවරයෙකු වූ ආචාර්ය ද කොනිංක් පැවසීය.
“මෙම වාර්තාව විමෝචන හා ඒවා වර්ධනය වන ආකාරය සම්බන්ධයෙන් එම උෂ්ණත්ව සීමාව ගැන යමක් පවසන්නේ නම්, එය COP26 මත දේශපාලන බලපෑමක් ඇති කරනු ඇතැයි මම සිතමි.”
2015 පැරිස් ගිවිසුම ඇති වූ දා සිට වඩාත්ම වැදගත් ලෙස සැලකෙන දේශගුණික සමුළුව සඳහා ලෝක නායකයින් ග්ලාස්ගෝහිදී හමුවීමට මාස කිහිපයක් ඉතිරිව තිබියදී, මෙම නව වාර්තාව පැමිණ සිටින සියලු දෙනාටම කියවීම අවශ්‍ය වේ.
ලන්ඩන් ඉම්පීරියල් විද්‍යාලයේ ග්‍රාන්තම් ආයතනයේ ගෞරවනීය පර්යේෂකයෙකු වන රිචඩ් බ්ලැක් පැවසුවේ “එය අවදි කිරීමේ ඇමතුමක් වනු ඇතැයි මම සිතනවා, ඒ ගැන කිසිදු සැකයක් නැහැ. නමුත් නැවතත්, මේ මොහොතේ අප වටා අප දකින සමහර සැබෑ ලෝක සිදුවීම්ද එසේමය.”
අගෝස්තු 07 වැනි දින බී.බී.සී වාර්තාවක් ඇසුරිණි