මානව ක්‍රියාකාරකම් දේශගුණය පෙර නොවූ විරූ ලෙස වෙනස් කරන අතර සමහර විට ආපසු හැරවිය නොහැකි ලෙස වෙනස් කරන බව එක්සත් ජාතීන්ගේ ප්‍රධාන විද්‍යාත්මක වාර්තාවක් පවසයි. ඓතිහාසික අධ්‍යයනයෙන් අනතුරු ඇඟවෙන්නේ වැඩි වැඩියෙන් පවතින අධික උණුසුම, නියඟය සහ ගංවතුර සහ දශකයක් තුළදී ප්‍රධාන උෂ්ණත්ව සීමාවන් ඉක්මවා යන බවයි.
වාර්තාව “මිනිසුන්ට රතු එළියක්” බව එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් ඇන්ටෝනියෝ ගුටරෙස් පවසන නමුත් ලෝකය වේගයෙන් ක්‍රියා කළහොත් මහා විනාශයක් වළක්වා ගත හැකි බව විද්‍යාඥයෝ පවසති.
හරිතාගාර වායු විමෝචනයේ ගැඹුරු කප්පාදුවලින් ඉහළ යන උෂ්ණත්වය ස්ථාවර කළ හැකි බවට බලාපොරොත්තු තිබේ.
විද්‍යාඥයින්ගේ සොයා ගැනීම් යළි ප්‍රතිරාවය කරමින් එක්සත් ජාතීන්ගේ මහලේකම් ඇන්ටෝනියෝ ගුටරෙස් මෙසේ පැවසීය: “අපි දැන් හමුදාව එකතු කළහොත් අපට දේශගුණික විපත් වළක්වා ගත හැකියි. නමුත් අද වාර්තාවෙන් පැහැදිලි වන පරිදි, ප්‍රමාද වීමට කාලයක් නැත, නිදහසට කරුණක් නැත. මම රජයන් කෙරෙහි විශ්වාසය තබමි. COP26 සාර්ථක බව සහතික කිරීම සඳහා රාජ්‍ය නායකයින් සහ සියලු පාර්ශවකරුවන් සහාය දැ්විය යුතුයි “
අපේ පෘථිවියේ අනාගතය පිළිබඳ සවිස්තරාත්මක තක්සේරුවක් ලබා දී ඇත්තේ එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය (UN’s Intergovernmental Panel on Climate Change -IPCC) විසිනි.
ඔවුන්ගේ වාර්තාව 2013 න් පසු දේශගුණික විපර්යාස පිළිබඳ විද්‍යාවේ (science of climate change) පළමු ප්‍රධාන සමාලෝචනයයි. එය නිකුත් කිරීම සිදුවන්නේ COP26 ලෙස හැඳින්වෙන ග්ලාස්ගෝහි ප්‍රධාන දේශගුණ සමුළුවකට මාස තුනකටත් අඩු කාලයකට පෙරය.
දැඩි හා විශ්වාසයෙන් යුතුව IPCC නව වාර්තාව පවසන්නේ “මානව බලපෑම නිසා වායුගෝලය, සාගර සහ ගොඩබිම උණුසුම් වී ඇති බව නිසැක ය” යන්නයි.
වාර්තාවේ එක් කතුවරයෙකු වන මහාචාර්ය එඩ් හෝකින්ස්ට අනුව විද්‍යාඥයින්ට මේ ගැන පැහැදිලි කළ නොහැක.
“එය සත්‍ය ප්‍රකාශයකි, අපට තවදුරටත් නිශ්චිත විය නොහැක; මිනිසුන් පෘථිවිය උණුසුම් කරන බව අවිවාදිතය”
ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානයේ මහලේකම් පෙටරි ටාලාස් පැවසුවේ, “ක්‍රීඩා කොන්දේසි භාවිතා කිරීමෙන් යමෙකුට වායුගෝලය තහනම් මාත්‍රාවලට නිරාවරණය වී ඇති බව පැවසිය හැකිය. එයින් අදහස් කරන්නේ අපි පෙරට වඩා බොහෝ විට අන්තයන් නිරීක්ෂණය කිරීමට පටන් ගෙන ඇති බවයි.”
කතුවරුන් පවසන්නේ 1970 සිට ගෝලීය මතුපිට උෂ්ණත්වය වේගයෙන් ඉහළ ගොස් ඇති බවයි.
මෙම උණුසුම ලොව පුරා සෑම ප්‍රදේශයකම කාලගුණික හා දේශගුණික විපර්යාසයන්ට දැනටමත් බලපායි. පසුගිය දශකය තුළ ග්‍රීසියේ සහ බටහිර උතුරු ඇමරිකාවේ මෙන්ම ජර්මනියේ සහ චීනයේ ඇති වූ ගංවතුර වැනි උණුසුම් තරංග කුමක් වුවත් මානව බලපෑම සඳහා එහි ආරෝපණය ශක්තිමත් වී ඇත”.
IPCC වාර්තාවේ ප්‍රධාන කරුණු
- 2011-2020 අතර දශකයේදී 1850-1900 අතර කාලයට වඩා ගෝලීය මතුපිට උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.09කින් වැඩි විය.
- 1850 න් පසු ගත වූ වසර 5 ක කාලය තුළ වාර්තා වූ උණුසුම්ම කාලය මෙයයි
- 1901-1971 හා සසඳන විට මෑත කාලීන මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාමේ අනුපාතය තුන් ගුණයකට ආසන්න ය
- 1990 දශකයේ සිට ගෝලීය වශයෙන් ග්ලැසියර පසුබැසීමේ හා ආක්ටික් මුහුදු අයිස් වල අඩුවීමේ ප්‍රධානම හේතුව මානව බලපෑමය “බොහෝ දුරට” (90%) ය.
- 1950 ගණන් වල සිට උණුසුම් කාලගුණය ඇතුළු උණුසුම් අන්තයන් නිතර නිතර හා තීව්‍ර වෙමින් පැවති අතර සීතල සිදුවීම් අඩු හා දැඩි වෙමින් පැවතුන බව “ඇත්තෙන්ම නිසැක ය”.
අද දක්වා අප අත්දැක ඇති උණුසුම් වීම සියවස් ගණනාවක සිට සහස්‍ර ගණනාවක් දක්වා ආපසු හැරවිය නොහැකි අපගේ ග්‍රහලෝක ආධාරක පද්ධතිවල බොහෝ වෙනස්කම් සිදු කර ඇති බව නව වාර්තාවෙන් පැහැදිලි වේ.
සාගර උණුසුම් වෙමින් පවතින අතර ආම්ලිකතාවය වැඩි වේ. දශක සහ සියවස් ගණනාවක් පුරා කඳු සහ ධ්‍රැව ග්ලැසියර දිය වෙමින් පවතී.
“උණුසුම් වන සෑම තත්ත්‍වයකදීම එහි ප්‍රතිවිපාක තව තවත් නරක අතට හැරෙනු ඇත,” මහාචාර්ය හෝකින්ස් පැවසීය.
“තවද මෙම බොහෝ ප්‍රතිවිපාක සඳහා ආපසු හැරීමක් නොමැත.”
මුහුදු මට්ටම ඉහළ යාමේදී විද්‍යාඥයින් විසින් විවිධ මට්ටමේ විමෝචන සඳහා පරාසයක් සකස් කර ඇත. කෙසේ වෙතත්, මෙම සියවස අවසානය වන විට මීටර් 2 ක් පමණ ඉහළ යාමක් බැහැර කළ නොහැකි අතර 2150 වන විට මීටර් 5ක වර්ධනයක් ද බැහැර කළ නොහැකිය.
එවැනි ප්‍රතිඵල 2100 වන විට වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල මිලියන ගණනක ජනතාවකට ගංවතුර තර්ජනයක් එල්ල කරනු ඇතැයි සිතිය හැකිය.
වාර්තාවේ එක් ප්‍රධාන පැතිකඩක් නම් අපේක්‍ෂිත උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමේ අනුපාතය සහ මානව වර්ගයාගේ ආරක්‍ෂාව සඳහා එයින් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද යන්නයි.
ලෝකයේ ක්‍රියාත්මක වන සෑම ආණ්ඩුවක්ම පාහේ 2015 පැරිස් දේශගුණික ගිවිසුමේ අරමුණු සඳහා අත්සන් තැබූහ.
මෙම ගිවිසුම මඟින් මෙම සියවසේ ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම සෙල්සියස් අංශක දෙකකට වඩා අඩු අගයකින් පවත්වා ගැනීම සහ එය සෙල්සියස් අංශක 1.5ට අඩු මට්ටමක පවත්වා ගැනීමට උත්සාහ කිරීම අරමුණු කර ගෙන ඇත.
මෙම නව වාර්තාව පවසන්නේ විද්‍යාඥයින් විසින් සලකා බැලූ සියලුම විමෝචන අවස්ථා යටතේ කාබන් වල විශාල කප්පාදුවක් සිදු නොවන්නේ නම් මෙම සියවසේදී ඉලක්ක දෙකම බිඳ වැටෙනු ඇති බවයි.
කතුවරුන් විශ්වාස කරන්නේ සෑම තත්ත්‍වයකම 2040 වන විට සෙල්සියස් අංශක 1.5කට ළඟා වනු ඇති බවයි. ඉදිරි වසර කිහිපය තුළදී විමෝචන අඩු නොකළ හොත් මෙය මීට පෙරත් සිදු වේ.
මෙය IPCC විසින් 2018 දී 1.5C පිළිබඳ විශේෂ වාර්තාවෙන් පුරෝකථනය කර ඇති අතර මෙම නව අධ්‍යයනයෙන් එය යළිත් තහවුරු වේ.
ඕස්ට්‍රේලියාවේ මෙල්බර්න් විශ්ව විද්‍යාලයේ අයිපීසීසී කර්තෘ මහාචාර්ය මැල්ටේ මයින්ෂෞසන් පැවසුවේ “නව වාර්තාවේ හොඳම ඇස්තමේන්තුව 2034 මැද භාගය වන නමුත් අවිනිශ්චිතතාවය විශාල වන අතර එය දැන් සහ කවදාවත් අතර පරාසයක පවතී.” යනුවෙනි.
කාර්මික පූර්ව කාලයේදී සෙල්සියස් අංශක 1.1 සිට උෂ්ණත්වය ඉහළ යාමත් සමඟ දැනටමත් ආන්තික සිදුවීම් සීඝ්‍රයෙන් ඉහළ යන අත්දැකීමක් ලබා ඇති ලෝකයක වසර 1.5 ක කාලයක් තුළ සෙල්සියස් අංශක 1.5ක් පසු කර යාමේ ප්‍රතිවිපාක නුසුදුසු වනු ඇත.
එක්සත් රාජධානියේ ඔක්ස්ෆර්ඩ් විශ්ව විද්‍යාලයේ සහ අයිපීසීසී වාර්තාවේ කතුවරයෙකු වන ආචාර්ය ෆ්‍රෙඩ්රයික් ඔටෝ පැවසුවේ “අපට වඩාත් දැඩි උණුසුම් කාලගුණ තත්ත්වයන්ට මුහුණදීමට සිදුවනු ඇත. තවද ගෝලීය පරිමාණයෙන් අධික වර්ෂාපතනයේ වර්‍ධනයන් වැඩි වන අතර ලෝකයේ සමහර ප්‍රදේශවල සමහර නියඟ වල වර්‍ධනයන් ද වැඩි වනු ඇත‘‘
වාර්තාව සම්පාදනය කළ කණ්ඩායමේ උප සභාපතිනි මහාචාර්ය කැරොලිනා වේරා මෙසේ පැවසුවාය: “දේශගුණික විපර්යාසයන් හේතුවෙන් සෑම තැනකම අප දැනටමත් ජීවත් වන බව වාර්තාව පැහැදිලිව පෙන්නුම් කරයි. නමුත් සෑම අතිරේක පහරදීමකින්ම වැඩි වන සහ සමගාමී වෙනස්කම් අපි අත්විඳින්නෙමු”
ඉතින් කුමක් කළ හැකිද?
මෙම වාර්තාව ගෝලීය උණුසුම් වීමේ අවාසි ගැන වඩාත් පැහැදිලි හා විශ්වාසදායක වන අතර, විද්‍යාඥයින් වඩාත් බලාපොරොත්තු වන්නේ අපට 2030 වන විට ගෝලීය හරිතාගාර වායු විමෝචනය අඩකින් අඩු කර ශතවර්ෂයේ මැද භාගය වන විට ශුද්ධ ශුන්‍ය මට්ටමට ළඟාවිය හැකි නම් ගෝලීය උෂ්ණත්වය ඉහළ යාම නැවැත්විය හැකි අතර සමහර විට ආපසු හැරවිය හැකි බවයි.
ශුද්ධ ශුන්‍යයට ළඟාවීම, පිරිසිදු තාක්‍ෂණයෙන් හරිතාගාර වායු විමෝචනය හැකිතාක් අඩු කිරීම හෝ පැල සිටුවීමෙන් ඒවා අවශෝෂණය කර ගැනීම ඇතුළත් වේ.
එක්සත් රාජධානියේ ලීඩ්ස් විශ්ව විද්‍යාලයේ මහාචාර්ය පියර්ස් ෆෝර්ස්ටර් පැවසුවේ “ශුද්ධ ශුන්‍යයෙන් පසුව වුව ද උෂ්ණත්වය ඉහළ යා හැකිය. නමුත් අපි දැන් බලාපොරොත්තු වන්නේ සොබාදහම අපට කරුණාව දක්වනු ඇති අතර ශුද්ධ ශුන්‍යය ලබා ගැනීමට හැකි වුවහොත් අපට තවදුරටත් උෂ්ණත්ව වැඩි වීමක් සිදු නොවේ යැයි බලාපොරොත්තු විය හැකිය. අපට ශුන්‍ය හරිතාගාර වායූන් ලබා ගැනීමට හැකි නම්, අවසානයේදී අපට එය කළ හැකිය”
අනාගත බලපෑම් පහක්
- සියලුම විමෝචන අවස්ථා යටතේ 2040 වන විට උෂ්ණත්වය 1850-1900 ට වඩා සෙල්සියස් අංශක 1.5කින් ඉහළ යනු ඇත
- තක්සේරු කළ සෑම අවස්ථාවකදීම අවම වශයෙන් 2050 ට පෙර ආක්ටික් කලාපය ප්‍රායෝගිකව අයිස් රහිත වීමට ඉඩ ඇත.
- සෙල්සියස් අංශක 1.5ක උණුසුම් වීමේදී පවා “ඓතිහාසික වාර්තාවේ පෙර නොවූ විරූ” සමහර ආන්තික සිදුවීම් වැඩි වෙමින් පවතී.
- මෑත අතීතයේදී ශතවර්ෂයකට වරක් සිදු වූ අධික මුහුදු මට්ටමේ සිදුවීම් අවම වශයෙන් වාර්ෂිකව 2100 වන විට උදම් මිණුම් ස්ථාන වලින් අඩකට වඩා සිදු විය හැකි බවට පුරෝකථනය කර ඇත.
- බොහෝ ප්‍රදේශ වල උණුසුම් කාලගුණයේ වැඩි වීමක් ඇති විය හැකිය
මෙම වාර්තාවේ වෙන කවරදාටත් වඩා උණුසුම් වීමේ අනාගත අනාවැකි පැහැදිලි වන අතර බොහෝ බලපෑම් වළක්වා ගත නොහැකි නමුත් කතුවරුන් මාරාන්තිකවාදයට එරෙහිව අනතුරු අඟවයි.
“ගෝලීය උණුසුම අඩු කිරීම ඇත්තෙන්ම මෙම උච්චතම අවස්ථාවන්ට පහර දීමේ සම්භාවිතාව අවම කරයි,” ආචාර්ය ඔටෝ පැවසීය. “අපි විනාශ නොවෙමු.”
උච්චතම ස්ථානයක් ලෙස හැඳින්වෙන්නේ පෘථිවියේ දේශගුණික පද්ධතියේ කොටසක් අඛණ්ඩව උණුසුම් වීමට ප්‍රතිචාර වශයෙන් හදිසි වෙනසකට භාජනය වන විට ය.
දේශපාලන නායකයින් සඳහා, වාර්තාව දිගු අවදි කිරීමේ ඇමතුමකි, නමුත් එය නොවැම්බර් මාසයේ COP26 ගෝලීය දේශගුණ සමුළුවට ඉතා ආසන්න බැවින් එය අමතර බරක් දරයි.
අගෝස්තු මස 09 වැනි දින බී.බී.සී වාර්තාවකි